Wybierz region

Wybierz region

Επιλέξτε μια περιοχή

STELLA: film-legenda [Melina Merkuri]

  Dziś wspaniała okazja do wpisu o tematyce filmowej, bowiem to właśnie 21 listopada, 65 lat temu, na ekrany kin wszedł jeden z najbardziej kultowych i istotnych dla kultury nowogreckiej filmów wszech czasów. „Stella” (Στέλλα), z niezrównaną rolą Meliny Merkuri (Μελίνα Μερκούρη), ekspresywnej aktorki i późniejszej, charyzmatycznej minister kultury. Reżyserem filmu był Michalis Kakojanis (Μιχάλης Κακογιάννης), ten sam, który znany jest również z ekranizacji choćby sławnego „Greka Zorby”. W rolach pierwszoplanowych, obok Meliny, występują Alekos Aleksandrakis (Αλέκος Αλεξανδράκης) czy Jorgos Fundas (Γιώργος Φούντας). Scenariusz filmu oparto na dziele teatralnym innej z legendarnych postaci kultury Grecji, Iakovosa Kambanelisa (Ιάκωβος Καμπανέλλης).

  Film ten oglądałem już, z tym samym zacięciem, kilka razy, ale ten pierwszy dla mnie seans nastąpił, jeśli dobrze pamiętam, już jakieś 15 lat temu, w przytulnej sali Pracowni Studiów Helleńskich UW w Warszawie, gdzie pasjonaci Grecji zawsze znajdowali i znajdują gościnę. Tak, myślę, że to właśnie tam, w przesiąkniętych Grecją murach budynku przy Krakowskim Przedmieściu, po raz pierwszy spojrzałem w oczy Stelli… Dziewczyna ta (Merkuri) jest w filmie piosenkarką w jednym z klubów muzycznych. Jego nazwa to „Raj” (gr. Παράδεισος). Stella pozostaje w związku z synem bogatej rodziny, Alekosem (Aleksandrakis). Porzuca go jednak dla Miltosa (Fundas), piłkarza sławnej do dziś drużyny piłkarskiej z Pireusu, Olympiakosu (Ολυμπιακός, wymowa: Olimbiakos). Miltos oświadcza się jej, ale…  „Stella” to również historia o społecznych konwenansach i próbach ich przełamywania. Historia o wolności. Niestety, nie skończy się dobrze … Nie chcę zdradzać tu więcej z fabuły filmu, który być może zechcecie obejrzeć.

  Muzykę do tej produkcji napisali „bogowie” greckiej kompozycji: Manos Chadzidakis (Μάνος Χατζιδάκις) oraz Vasilis Tsitsanis (Βασίλης Τσιτσάνης). Sam Tsitsanis gra również melodię, która wprowadza nas w film, ale nie widzimy tego na zdjęciach. W tym miejscu warto również nadmienić, że w rolę Marii, która jest właścicielką klubu muzycznego, w którym pracuje Stella, oraz jego drugą piosenkarką, wcieliła się „wielka” Sofija Vembo (Σοφία Βέμπο). Krótko wspomnę tu/ przypomnę, że była ona aktorką i legendarną w Grecji pieśniarką, m.in. zagrzewającą do boju w trakcie wojny włosko-greckiej, pierwszej odsłonie II wojny światowej w Grecji. Wykonania Vembo na stałe zapisały się pośród heroicznych chwil historii muzyki greckiej. W tworzeniu scenografii do filmu brali udział jedni z najwybitniejszych malarzy XX-wiecznej Hellady, Janis Tsaruchis (Γιάννης Τσαρούχης) oraz Vlasis Kaniaris (Βλάσης Κανιάρης).

  Uroczysta premiera filmu miała miejsce 21 listopada 1955 roku w ateńskim kinie „Orfeas” (Ορφέας).  Pośród zgromadzonych znaleźli się oczywiście i Janis Kakojanis, i Melina Merkuri. Ze sceny kina, aktorka pozdrowiła wszystkich zgromadzonych i wypowiedziała pamiętne słowa: „Kocham Stellę. Mam nadzieję, że spodoba się również Wam” (tłum. własne).

Foto: Kadr z filmu. Source: https://www.ert.gr/ert-protaseis/i-stella-toy-michali-kakogianni-stin-ert2/ (autor nieznany/ author unknown)

   Gazety epoki szeroko relacjonowały to ważne, kulturalne wydarzenie. Krytyk z istniejącej do dziś gazety „Kathimerini” (Καθημερινή, „Codzienna”) przyznaje w swojej recenzji, że obejrzał film…pięć razy i że widzi w roli Meliny Merkuri kreację światowego formatu. Nie pomylił się. Film błyskawicznie rozpoczął swoją udaną podróż przez sale kinowe ówczesnego świata. Co ważne, to właśnie dzięki roli w „Stelli”, prezentowanej także podczas festiwalu filmowego w Cannes, Melina poznała miłość swojego życia, reżysera, aktora, scenarzystę, Jules’a Dassin’a (ojca piosenkarza Joe Dassin’a). W kolejnych latach Jules i Melina, razem, stworzą jedne z najsławniejszych do dziś greckich produkcji filmowych, „Nigdy w niedzielę” (Oskar za muzykę Chadzidakisa, nominacja roli Merkuri w kategorii pierwszoplanowej roli kobiecej), „Topkapi” czy „Fedrę”. Myślę, że można odważyć się na stwierdzenie, że obyty w świecie, posiadający liczne koneksje Dassin „zbudował” międzynarodową karierę Merkuri (po śmierci Meliny w 1994 r., Dassin nadal mieszkał też w Atenach, prowadząc fundację jej imienia, a zmarł w 2008 roku, w wieku 96 lat). A co do festiwalu w Cannes z 1955 roku, „Stella” była jednym z faworytów do głównych nagród, ale ostatecznie nie otrzymała żadnej… Dyskusja jury była podobno nadzwyczaj zażarta i doprowadziła do konfliktu. Włoska aktorka filmowa, Isa Miranda, członkini jury, stanowczo nie zgodziła się z ostatecznymi postanowieniami i postanowiła przyznać Melinie Merkuri… własną nagrodę dla roli kobiecej. Nazwała to wyróżnienie „Nagrodą Isy Miranda”.

Photo: tytułowa Stella, przed klubem muzycznym „Raj” , Source: https://www.ert.gr/ert-protaseis/i-stella-toy-michali-kakogianni-stin-ert2/ (autor nieznany/ author unknown)

  Warto tu dodać, że nie wszyscy w Grecji podzielali w owym czasie zachwyt nad tym filmem. Wiązało się to po pierwsze z faktem, że produkcja ta jest manifestem przeciwko patriarchatowi, opowiada się za prawem kobiet do samostanowienia, za wyborem własnej ścieżki życia, co w owym czasie było w konserwatywnej Grecji hasłem wciąż rewolucyjnym, wzbudzającym kontrowersje. Po drugie, film eksponuje klasę ludową i niejako promowana w nim jest tradycyjna, miejska muzyka „laiko” (το λαϊκό), z buzuki jako instrumentem wiodącym. Dziś ten rodzaj muzyki kojarzy nam się nierozłącznie z żywą, spontanicznie ekspresyjną kulturą Grecji współczesnej. W tamtych jednak dekadach, w latach 50. czy 60., wiele opiniotwórczych kręgów elit ateńskich bezlitośnie krytykowało twórczość płynącą z ludu miejskiego, przydając jej łatki czegoś „niższego” a nawet „wulgarnego”. Elity te, zapatrzone wyłącznie w zachodnie mody i wzorce, nie dostrzegały witalnej siły płynącej z ówczesnej kultury popularnej. Aby przełamywać ten opór, sam „wielki” kompozytor Manos Chadzidakis musiał wygłosić pamiętny wykład, w którym wynosił na piedestał muzykę przedmieść, „rembetiko” (z niego powstało bardziej masowe „laiko”) i przyznawał mu estetyczną i artystyczną wartość.

  Aby zrozumieć jaskrawość tego „kulturowego zderzenia”, jakie wówczas miało miejsce w Grecji (a jego echa nie zniknęły ze społeczeństwa Hellady do dziś), przetłumaczę fragment krytyki „Stelli”, opublikowany w 1955 r. przez konserwatywną gazetę elit ateńskich, „Estiję” (Εστία). Dla tej gazety filmowa Stella to „śmierdząca dziwa jako bojowniczka wolności obyczajów, z przekonania wróg małżeństwa, które uważa za godne odrzucenia więzienie”. Nie była to jedyna taka recenzja w Atenach, na szczęście ten jadowity język, wymierzony w film, nie wygrał i ma już dziś wyłącznie kontekst historyczny. „Stella” do naszych czasów jest produkacją w Grecji kochaną i pamiętaną. Ci z Was, którzy mieli lub mają okazję oglądać grecką telewizję, wiedzą, jak ważne do dziś są dla Greków stare filmy z czasów tzw. „złotej epoki” filmu greckiego (od lat 50. do początku lat 80.). „Stella” bez wątpienia znajduje się w panteonie tych produkcji. W tym roku, ze względu na 100 lat od narodzin Merkuri, jest i o tym filmie w Grecji znów głośniej.

  Po tym dość obszernym opisie wprowadzającym, zanim obejrzymy sam film, mam dla Was kilka muzycznych skarbów, pochodzących z tej właśnie produkcji, wraz z komentarzem.

„O, miłości, która stałaś się obusiecznym mieczem” (Αγάπη, που’γινες δίκοπο μαχαίρι) to utwór do dziś w Grecji wprost uwielbiany. Doczekał się niezliczonych wykonań, ale to najważniejsze i moim zdaniem najbardziej przejmujące, to tamto stare wykonanie, właśnie do filmu „Stella”. Mało kto jest w stanie dorównać Melinie Merkuri w niebywałym wręcz wyczuciu ekspresji, jej wersjom trudno dorównać. Co ciekawe, wykonanie Meliny nie było pierwsze. To należało do legendarnej pieśniarki rembetiko, Mariki Ninu (Μαρίκα Νίνου). Ale i samą melodię Manos Chadzidakis tylko „przysposobił” na użytek tej produkcji, bowiem kompozytorką wersji oryginalnej była inna ważna dla rembetiko postać, Ioana Jeorgakopulu (Ιωάννα Γεωργακοπούλου; napisała tę melodię w 1949 roku). Tekst: Michalis Kakojanis. 

„O miłości, która stałaś się obusiecznym mieczem” – Melina Merkuri

Kilka lat temu utwór ten (w oryginalnym wykonaniu!) doczekał się również znakomitego remixu! Oto on:

Papercut Remix powyższej piosenki

Wspomniana melodia tytułowa, nawiązująca do powyższej piosenki, zagrana na buzuki przez Vasilisa Tsitsanisa, jest do usłyszenia tu (widzimy pierwsze kadry z filmu):

Melodia tytułowa filmu

Wspomniana Sofija Vembo (Σοφία Βέμπο), śpiewa z kolei inny, wiecznie zielony do dziś przebój „Jest trzynasty dzień miesiąca, przeklęty dzień” (Ο μήνας έχει δεκατρείς, καταραμένη μέρα). W tym fragmencie również widzimy kadry z filmu.

„Jest trzynasty dzień miesiąca…” – Sofija Vembo

Ponadto, ta sama Sofija Vembo śpiewa w filmie kolejną, pamiętaną do naszych czasów piosenkę, „Księżyc jest czerwony” (Το φεγγάρι είναι κόκκινο; i ona doczekała się wielu kolejnych wykonań) :

„Księżyc jest czerwony” – Sofija Vembo

W filmie tym po raz pierwszy słyszymy wreszcie inny „song-klasyk” – „Zaśpiewam Ci siedem piosenek” (Εφτά τραγούδια θα σου πω). Muzyka: Manos Chadzidakis, tekst: Michalis Kakojanis. Śpiewa Melina Merkuri.

„Zaśpiewam Ci siedem piosenek” – Melina Merkuri

W przypadku tej konkretnej piosenki, najsławniejsze, dużo późniejsze wykonanie, należy do Eleftherii Arvanitaki (Ελευθερία Αρβανιτάκη):

Eleftherija Arvanitaki

Film „Stella” znajdziecie w międzynarodowych serwisach, poświęconych filmowi greckiemu. Na przykład w popularnym od wielu lat serwisie greek-movies.com . Jest w nim również „Stella”. Czy chcecie zasiąść w swoim wygodnym fotelu i obejrzeć ten film właśnie dziś? Jeśli tak, zamieszczam link do produkcji (słówko „προβολή” oznacza „pokaz” – wybieramy medium, które nam odpowiada). Film trwa półtorej godziny.

Pozdrawiam,

Tomasz Kozłowski , data wpisu: 21 listopada 2020

 

WYBRANE ŹRÓDŁA:

https://www.ert.gr/ert-protaseis/i-stella-toy-michali-kakogianni-stin-ert2/ 

https://www.in.gr/2020/11/21/plus/istoriko-arxeio/stella-tainia-pou-apokalypse-ti-sagini-tis-melinas/

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A3%CF%84%CE%AD%CE%BB%CE%BB%CE%B1_(%CF%84%CE%B1%CE%B9%CE%BD%CE%AF%CE%B1)

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *